باشگاه خبرنگاران پویا؛ عربستان سعودی که روزی از توافق هسته‌ای با ایران انتقاد می‌کرد، اکنون از مذاکرات جدید با تهران استقبال کرده؛ چرخشی که ناشی از تغییر اولویت‌های امنیتی و اقتصادی ریاض است.
نیویورک‌تایمز
ده سال پیش، زمانی که باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، و دیگر رهبران جهانی با ایران برای محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش به توافق رسیدند، عربستان سعودی از این موضوع ناراضی بود.
مقام‌های سعودی آن توافق را «ضعیف» خواندند و گفتند این توافق تنها موجب جسورتر شدن رقیب منطقه‌ای‌شان، ایران، شده است. آنها از خروج ترامپ از توافق چند سال بعد با شور و شعف استقبال کردند.
اکنون اما، در حالی که دولت دوم ترامپ سرگرم مذاکره با ایران بر سر توافقی است که شاید شباهت زیادی به توافق قبلی داشته باشد، نگاه عربستان به این موضوع کاملاً متفاوت است.
وزارت خارجه عربستان اخیراً بیانیه‌ای صادر و ابراز امیدواری کرده است که این مذاکرات که با میانجی‌گری عمان در جریان است، موجب «تقویت صلح در منطقه و جهان» شود.
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، حتی برادر خود، خالد بن سلمان، وزیر دفاع را به تهران فرستاد؛ جایی که با استقبال گرم مقامات ایرانی روبه‌رو شد. خالد بن سلمان شخصاً نامه‌ای را به رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای تحویل داد.
چه‌چیزی تغییر کرده است؟
روابط ایران و عربستان طی یک دهه گذشته گرم‌تر شده است، نکته مهم‌تر این است که عربستان سعودی اکنون در میانۀ برنامه‌ای برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود است؛ برنامه‌ای که هدفش تبدیل عربستان از یک کشور نفت‌محور به قطب تجارت، فناوری و گردشگری است، در چنین شرایطی، خطر پرواز پهپادها و موشک‌های ایرانی بر فراز آسمان عربستان به‌دلیل تنش‌های منطقه‌ای، تهدیدی جدی برای این نقشه‌هاست.
کریستین اسمیت دیوان، پژوهشگر ارشد در مؤسسه مطالعات کشورهای خلیج عربی در واشنگتن، می‌گوید:
«ذهنیت عربستان امروز متفاوت است. در زمان اوباما، کشورهای خلیج از نزدیکی ایران و آمریکا بیم داشتند که ممکن بود آنها را منزوی کند، ولی در دوران ترامپ، از تشدید تنش ایران و آمریکا می‌ترسند که ممکن است مستقیماً به‌ضررشان تمام شود.»
روز شنبه، ایران و آمریکا دومین دور از مذاکرات دیپلماتیک درباره فعالیت‌های هسته‌ای تهران را به پایان رساندند و برنامه‌ای برای ادامه مذاکرات با سرعت بالا تدوین کردند. ترامپ به‌جز تأکید بر اینکه ایران هرگز نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد، درباره اهداف مذاکرات اظهارنظر روشنی نکرده است، اما مقام‌های ایرانی می‌گویند توافق در حال شکل‌گیری آنها را ملزم به برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای کشور نمی‌کند.
کشورهای عربی از جمله عربستان، مصر، اردن، قطر و بحرین از این مذاکرات استقبال کرده‌اند و دیپلماسی را به درگیری نظامی ترجیح می‌دهند.
وزیر خارجه عمان، بدر البوسعیدی، روز شنبه در ایکس نوشت:
«این مذاکرات در حال شتاب گرفتن هستند و اکنون حتی غیرممکن‌ها نیز ممکن شده‌اند.»
این مذاکرات در حالی جریان دارد که منطقه خاورمیانه دچار تنش‌های شدید است؛ از جمله حملات هوایی آمریکا به نیروهای حوثی مورد حمایت ایران در یمن و بمباران مرگبار غزه توسط اسرائیل.
ماه گذشته، ترامپ هشدار داد که اگر ایران به توافق هسته‌ای نرسد، آن را بمباران خواهد کرد.
مقام‌های آمریکایی می‌گویند اسرائیل قصد داشت از ماه آینده به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، اما در هفته‌های اخیر ترامپ آنها را از این کار منصرف کرده و ترجیح داده است با ایران بر سر محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش مذاکره شود.
فیراس مقصد، مدیر امور خاورمیانه و شمال آفریقا در شرکت تحلیل ریسک اوراسیا گروپ، می‌گوید:
«امروز بیش از همیشه، کشورهای عرب خلیج به‌دنبال حفظ وضعیت موجود و رسیدن به ثبات پایدار هستند؛ چیزی که لازمۀ تحقق چشم‌اندازهای بلندپروازانه اقتصادی‌شان است. آنها قویاً ترجیح می‌دهند که فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران و برنامه هسته‌ای‌اش از طریق دیپلماسی مهار شود.»
عربستان سعودی با رهبری سنّی و ایران با اکثریت شیعه، سال‌ها در دو سوی متضاد بسیاری از درگیری‌های منطقه‌ای از جمله جنگ فرسایشی یمن بودند؛ جنگی که به یکی از بدترین بحران‌های انسانی جهان انجامید.
از سال 2016 تا 2023 هیچ‌گونه روابط دیپلماتیکی میان دو کشور وجود نداشت و دشمنی آشکار میان آنها حاکم بود.
محمد بن سلمان بارها تهدید کرده است که اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، عربستان نیز همین مسیر را خواهد رفت،
(در حاشیه، دولت ترامپ مذاکراتی را برای توافقی آغاز کرده است که به عربستان اجازه دسترسی به فناوری هسته‌ای آمریکا و احتمالاً غنی‌سازی اورانیوم را بدهد).
اما در سال 2023، ایران و عربستان با میانجی‌گری چین، آشتی رسمی خود را اعلام کردند. در آن زمان، بن‌سلمان تمرکز سیاست خارجی خود را به‌سوی آرام‌سازی تنش‌های منطقه‌ای تغییر داده بود.
عربستان سعودی، به‌عنوان متحد اصلی آمریکا، هنگام اقدام ایران برای ضربه زدن به منافع آمریکا، هدف اول انتقام‌گیری است. نزدیکی جغرافیایی ایران به عربستان باعث شده است حملات نیروهای نیابتی ایران به این کشور آسان باشد.
در سال 2019، یکی از تأسیسات کلیدی نفتی عربستان هدف حمله‌ای پیچیده و برنامه‌ریزی‌شده با حمایت ایران قرار گرفت. مقام‌های سعودی بارها گفته‌اند که آن حادثه به آنها نشان داد اتکای صرف به آمریکا محدودیت‌هایی دارد و همین امر آنها را به‌سوی گفت‌وگو با ایران سوق داد.
اسمیت دیوان می‌گوید:
«پاداشی که از مذاکره حاصل می‌شود امروز بهتر از ریسک وقوع یک جنگ منطقه‌ای به‌نظر می‌رسد.»
یک دهه پیش، رهبران کشورهای خلیج احساس می‌کردند در مذاکرات کنار گذاشته شده‌اند، اما این بار ایران دست به اقدامات دیپلماتیک منطقه‌ای زده است.
سانام وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه چتم هاوس، می‌گوید:
«نکته چشمگیر پس از دور اول مذاکرات این بود که وزیر خارجه ایران با همتایان منطقه‌ای، از جمله در بحرین، تماس گرفت. ایران این بار می‌خواهد حمایت منطقه‌ای داشته باشد و کشورهای خلیج نه‌تنها از مذاکرات حمایت می‌کنند، بلکه تلاش دارند از هرگونه تشدید تنشی که امنیت اقتصادی و ملی‌شان را تهدید کند، جلوگیری کنند.»
پایان پیام/+