باشگاه خبرنگاران پویا: جاه‌طلبی و بلندپروازی های امارات متحده عربی در آفریقا پس از لیبی در سودان نیز به بن‌بست رسیده و با تسلط ارتش بر مناطق استراتژیک پایتخت، نیرو های مورد حمایت امارات به شدت آسیب دیده‌اند.
جنگ داخلی خونین سودان در دوسال اخیر همواره یکی از اخبار پرتکرار روزانه بین الملل بود که همراه با پیشروی های سریع و متغیر دو بازیگر اصلی آن یعنی ارتش و نیروهای واکنش سریع بود اما با ارتش سودان بر کاخ ریاست جمهوری و نقاط استراتژیک پایتخت در سپتامبر گذشته، این جنگ داخلی به مهم‌ترین نقطه عطف خود رسید.
از زمان آغاز درگیری ها در 15 آوریل 2023، تقریباً 15000 نفر کشته شده‌اند و بیش از 8.2 میلیون نفر آواره شده‌اند که منجر به بدترین بحران آوارگی در جهان شده است.
بازیگران بین‌المللی نیز به‌ویژه با توجه به موقعیت استراتژیک بنادر سودان در دریای سرخ و منابع طلای این کشور با تولید سالانه 80 تن طلا و ذخایر تخمینی 1550 تن توجه خاصی به وضعیت این کشور دارند.
این درگیری پشتیبانان و بازیگران خارجی متنوعی دارد که منجر به پیچیده شدن اوضاع این کشور شده است.
امارات و رژیم صهیونیستی از ابتدای بحران به عنوان مهم‌ترین حامیان نیرو های واکنش سریع به رهبری ژنرال محمد حمدان دقولو معروف به "حمیدتی" نقش‌آفرینی کرده‌اند که در حال حاضر موفقیت آنها در این منطقه در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
حمیدتی و مزدوران: از دارفور تا یمن
کودتای سال 2019 علیه ژنرال عمرالبشیر موجب به راه افتادن موجی از قدرت‌طلبی در این کشور شد که با اختلاف میان دوتن از سران اصلی این کودتا یعنی ژنرال عبدالفتاح برهان و ژنرال حمیدتی بر سر تقسیم قدرت، این روند رفته رفته تبدیل به یک جنگ داخلی شد.
حمیدتی در زمان عمرالبشیر، مسئول برخورد و سرکوب شورشیان در دارفور بود که این جایگاه، به اندازه کافی فرصت تسلیح و تجهیز نیروهای تحت امر را به وی داد.
درگیری های قومی-قبیله ای میان عرب‌زبانان و غیر عرب‌زبانان در دارفور که در سال 2003 به وقوع پیوست موجب یک سلسله درگیری و جنگ داخلی در این کشور تا سقوط عمر الشیر در 2019 شد.
همکاری میان حمیدتی و سعودی ها و اماراتی ها از سال 2013 و با ورود مزدوران حمیدتی به جنگ یمن به عنوان نیروی کمکی در درگیری با انصارالله پررنگ تر شد.
به نوشته روزنامه نیویورک تایمز، 40 درصد این نیروها و مزدوران را نوجوانانی تشکیل می دادند که در مناطق مرزی عربستان آموزش دیده و به یگان های 500 و 700 تقسیم می شدند؛ هر نیروی مبتدیِ 14 ساله ماهیانه 480 دلار و هر افسر خبره "جنجوید" 530 دلار در ماه حقوق می گرفت و هر نیرو بعد از گذشت شش ماه از آغاز کار خود، 10 هزار دلار دریافت می کرد.
عربستان برای هر نظامی سودانی کشته شده در یمن بین 16 تا 18.62 هزار دلار و برای هر افسر سودانی کشته شده 40 هزار دلار پرداخت می کند.
بیشتر این نیروها را جنجاویدها تشکیل می دادند که به دلیل سابقه سیاه خود در جریان درگیری های دارفور و جنایت های جنگی، نسل کشی و جنایت های ضد بشری مشهور بودند و همین موضوع نیز موجب صدور کیفرخواست بین‌المللی بر علیه عمرالبشیر شد.
با افزایش تلفات مزدوران سودانی در جنگ و عدم تحقق اهداف و عقب‌نشینی اماراتی ها از مداخله مستقیم در جنگ، حضور مزدوران سودانی نیز در جنگ یمن کمرنگ شد تا جایی که پس از سرنگونی البشیر، وزیر خارجه دولت جدید این کشور «عمر قمرالدین» در گفتگو با فرانس 24 گفت که دخالت ارتش سودان به جنگ یمن در دوره ریاست‌جمهوری «عمر البشیر» روی داد و خارطوم اکنون به دنبال خروج از این ورطه است.
رقابت عربستان و امارات برای نفوذ در شاخ آفریقا
منافع امنیتی و اقتصادی پیشران اصلی حضور قدرت‌های خلیج‌فارس در شاخ آفریقا است.
این منافع بخشی از یک راهبرد ژئوپلتیک وسیع‌تر به‌منظور تعامل با متغیرهای منطقه‌ای و تغییرات ایجاد شده در موازنه قدرت جهانی است؛ شاخ آفریقا در کنار لیبی، یکی از مهم ترین حوزه های ژئویپلتیکی مورد نظر عربستان سعودی و امارات متحده عربی در سالیان اخیر بوده است.
سودان، اتیوپی، سومالی، جیبوتی و اریتره از مهم‌ترین اهداف حضور نظامی-امنیتی این دو کشور برای رقابت با دو رقیب منطقه ای خود یعنی ایران و ترکیه در این منطقه است.
امارات پایگاه‌های نظامی در اریتره و سومالی‌لند ایجاد کرد، درحالی‌که عربستان به دنبال ساخت پایگاهی در جیبوتی بود؛ این کشورها همچنین در بنادر و پایگاه‌های دریای سرخ و خلیج عدن سرمایه‌گذاری کردند.
البته اختلافات دو کشور در میانه راه و تفاوت رویکرد ها که حتی به جدایی امارات از همراهی عربستان در جنگ یمن انجامید در کنش‌گری این دو کشور در این منطقه نیز تاثیر گذاشت و نوعی رقابت میان این دو کشور برای افزایش نفوذ در دریای سرخ ایجاد شد.
پس از تنش امارات با جیبوتی این کشور به سمت عربستان سعودی متمایل شد و به ریاض اجازه داد تا پایگاه نظامی در جیبوتی ایجاد کند در مقابل امارات نیز در بندر بربرا در سومالی‌لند سرمایه‌گذاری کرد.
عربستان از 2017 مذاکرات خود را برای ایجاد پایگاه نظامی با جیبوتی آغاز کرده و در سال 2024 قرارداد ایجاد پایگاه لجستیک در این کشور به امضا رسانده است.
با توجه به ارتباط انصارالله یمن یا ایران و روابط ترکیه با دولت های حوزه شاخ آفریقا و حضور نظامی در سومالی، عربستان و امارات تمرکز ویژه برای نقش‌آفرینی در این منطقه داشتند که خط مقدم این مداخلات سودان بود.
این رقابت ها حتی به حمایت از طرفین در جنگ داخلی سودان نیز سرایت کرده و با وجود همکاری حمیدتی با عربستان در جنگ یمن، اما عربستان نیز در هماهنگی با مصر از برهان در برابر حمیدتی حمایت کرده تا جنگ سرد دو رقیب خلیجی در سودان نیز دنبال شود.
از سوی دیگر امارات و رژیم صهیونیستی نیز به حمایت و پشتیبانی از نیروهای واکنش سریع پرداختند.
مجله آمریکایی فارن پالیسی درگیری ها و کشتارهای سودان را در حقیقت جنگ نیابتی بین عربستان سعودی و امارات می‌داند که به عنوان جنگ داخلی مطرح شده است.
در مقابل ارتش سودان که از مشروعیت بین‌المللی برای حفظ کرسی این کشور در سازمان های بین‌المللی برخوردار بود از حمایت مصر و ترکیه برخوردار بود؛ البته با وجود حمایت روسیه از ارتش، نیروهای واگنر از نیروهای واکنش سریع پشتیبانی می‌کنند و روس ها درحال بازی بین دو طرف اصلی جنگ با توجه به منافع خود هستند.
پایان ماه عسل در سودان؟
با وجود حمایت های لجستیکی و نظامی امارات و عربستان از حمیدتی، با پیشروی های ارتش و تسلط بر نقاط استراتژیک پایتخت، موازنه در این کشور به نفع ارتش تغییر کرده است.
بعد از درگیری‌های شدید و مداوم، ارتش سودان توانست نیروهای واکنش سریع را در بخش‌های مختلف کاخ ریاست جمهوری هدف قرار دهد و برای نخستین بار از زمان جنگ در پانزدهم آوریل 2023 وارد کاخ ریاست جمهوری شود.
نیروهای واکنش سریع باقیمانده به سمت منطقه بازار عربی در مرکز خارطوم عقب نشینی کرده و ارتش سودان نیروهای عقب نشینی کرده از نبرد کاخ ریاست جمهوری را دنبال می‌کند.
در روزهای اخیر ارتش سودان موفق به تسلط مناطق استراتژیکی از پایتخت همچون عمارت السلام، برج البرکه، هتل آراک، مرکز خرید الواحه، برج‌های مالیاتی و ساختمان طلا شده است.
این پیشروی‌ها تنها یک روز پس از اعلام ارتش مبنی بر کنترل نقاط مهمی در مرکز پایتخت از جمله بانک مرکزی و اداره اطلاعات عمومی رخ داد؛ همزمان، ارتش در منطقه مقرن نیز در حال پیشروی است، پس از آنکه موفق به بازپس‌گیری کاخ ریاست‌جمهوری از نیروهای پشتیبانی سریع شد.
با توجه به استمرار پیشروی ارتش سودان، درحال حاضر شرایط در این منطقه به نفع حامیان حمیدتی به خصوص امارات نیست و رقبایی همچون ترکیه با اعتماد به نفسی که از موفقیت در سوریه پیدا کرده‌اند، ممکن است نقش‌آفرینی خود در سودان را جهت تغییر توازن قوا به ضرر امارات افزایش دهند.
فشارهای بین المللی بر علیه مداخلات امارات در سودان نیز افزایش یافته است.
یک ماه قبل دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) سازمان ملل در بیانیه‌ای از شکایت سودان از امارات متحده عربی خبر داد و اعلام کرد که خارطوم دوبی را به نقض کنوانسیون نسل‌کشی از طریق تسلیح و تأمین مالی شبه‌نظامیان شورشی موسوم به «نیروهای پشتیبانی سریع» (RSF) در درگیری مرگبار سودان متهم کرده است.
همچنین وزارت خزانه‌داری آمریکا، تحریم هایی را علیه «حمیدتی» سرکرده این شورشیان و چند تن از شرکتهای اماراتی دلال سلاح به دلیل مشارکت در کشتار دارفور اعلام کرد.
«گرِگ میکس» از اعضای ارشد دموکرات در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا گفت: نیروهای حمایت سریع در سودان با دریافت پول از طریق امارات قادر به اجرای کارزار خشونت خود میشوند. به همین علت است که تحریمهای آمریکا حمیدتی و هفت شرکت مرتبط با «آر اس اف» در امارات اقدام مهمی به منظور پاسخگو کردن مسببان نسل کشی است.
البته شکست مذاکرات صلح و تاکید سران طرفین درگیر جنگ بر ادامه جنگ، صلح را در هاله‌ای از ابهام قرار داده اما کارشناسان پیش‌بینی می کنند در صورت استمرار پیشروی ارتش روند جنگ دچار تغییرات اساسی خواهد شد.
نیویورک تایمز در گزارشی دارفور را خط مقدم احتمالی نبرد بعدی دو طرف دانست که بیشتر آن به جز شهر محاصره شده الفاشر در کنترل نیروهای واکنش سریع است.
براساس این گزارش مردم این منطقه محاصره شده حق خروج از این شهرها را ندارند و گزارش هایی پیرامون قتل و خشونت علیه مردم این شهر منتشر شده است.
پایان پیام/