باشگاه خبرنگاران پویا؛ انتخابات پیش‌ِروی عراق در شرایطی برگزار می‌شود که زمزمه‌های جدی پیرامون بازگشت جریان صدر به عرصه سیاسی عراق شنیده می‌شود که به‌معنای سخت‌تر شدن رقابت برای چهارچوب هماهنگی به‌عنوان حامی دولت فعلی محسوب می‌شود.
با وجود اینکه جریان صدر هنوز تصمیم خود برای شرکت در انتخابات پارلمانی آینده عراق را اعلام نکرده است، ناظران بر این باورند که بازگشت این جریان به سیاست، بار دیگر فضای سیاسی عراق را بی‌ثبات خواهد کرد و صدر از خواسته خود برای تشکیل دولت اکثریت دست نخواهد کشید.
در سال 2021 و برگزاری انتخابات پارلمانی، تنش میان چهارچوب هماهنگی شیعه و جریان صدر بر سر انتخاب رئیس جمهور و معرفی نخست وزیر بالا گرفت و با کشیده شدن ماجرا به خیابان و درگیری‌ها، سرانجام جریان صدر با خروج از پارلمان و تحریم فرآیند سیاسی موافقت و اقدامات خود را در عرصه سیاسی متوقف کرد.
از بایکوت تا جریان ملی شیعه
جریان صدر همواره یکی از قوی‌ترین جریانات سیاسی عراق شناخته می‌شود که به‌دلیل نوع کنشگری رهبر آن مقتدی صدر، قابلیت تعیین‌کننده بودن در معادلات سیاسی به‌خصوص انتخابات و تشکیل دولت را دارد.
این جریان که در انتخابات‌های پیشین عراق پساصدام تا 2021 با نام "التیّار الصدری" شرکت می‌کرد، همواره یکی از ائتلاف‌های تأثیرگذار در انتخابات‌های این کشور بود؛ به‌گونه‌ای که در سال 2021 با کسب 73 کرسی توانست قاطعانه میان جریان‌های سیاسی شیعی اول شود.
پس از آن وی تلاش کرد خود را رهبر واحد شیعیان نشان دهد و در همین راستا به‌عنوان تنها فراکسیون شیعی با حزب دموکرات کردستان و ائتلاف السیاده، ائتلاف «انقاذ وطن» را تشکیل دادند که حدود 170 نماینده داشت.
با این حال تمامی این اقدامات در نهایت نتوانست هدف مقتدی صدر برای تشکیل یک دولت صدری را محقق کند و شکست پروژه معرفی جعفر الصدر به‌عنوان نخست وزیر، در نهایت با کناره‌گیری از سیاست در آگوست 2022 همراه شد که عملاً همین اندک داشته 73 نماینده را هم از دست داد.
خروج نماینده‌های صدری از پارلمان منجر به جایگزینی آنها با نمایندگان رقیب که در جایگاه‌های پایین‌تر انتخابات قرار گرفته بودند، شد و با بازگشت چهارچوب هماهنگی شیعه (الاِطار التنسیقی الشیعی) به پارلمان به‌عنوان فراکسیون اکثریت، راه برای انتخاب عبداللطیف رشید به‌عنوان رئیس جمهور و تشکیل کابینه محمد شیاع السودانی هموار شد.
شکست برنامه خیابانی صدری‌ها در اعتراض به معرفی السودانی موجب خروج آنها از فرآیند سیاسی و انزوای آنها شد، اگرچه صدر با اظهارنظرهای مقطعی سعی داشت در کنشگری و فعال نگه‌داشتن بدنه خود از انفعال کامل آن جلوگیری کند.
بالاخره در آوریل 2024 خبر جدیدی از این جریان منتشر شد که قرار است با نام جریان ملی شیعی (التیار الوطنی الشیعی) فعالیت‌های خود را ادامه دهد که بر گمانه‌زنی‌ها پیرامون بازگشت این جریان به عرصه سیاست افزود.
اما اقدامات مقتدی صدر در راستای تأکید بر گفتمان ملی‌گرایی فقط در اینجا به بن‌بست برخورد نکرد بلکه یک چالش جدید را برای وی فراهم کرد؛ به‌باور کارشناسان تأکید بیش از حد بر ملی‌گرایی این فرصت را به چارچوب هماهنگی داد که جریان صدر را به جریانی ضد شیعی و یا حداقل جریانی خارج از تشیع نشان دهند و آن را به انزوا بکشانند،
در همین راستا به‌نظر می‌رسد تلاش‌های یک سال اخیر مقتدی صدر برای حضور در بیت آیت‌الله سیستانی و دستور انحلال موکب آل‌صدر و درخواست از پیروان این جریان برای اختلاط با بقیه موکب‌های شیعی بیشتر برای تأکید بر هویت شیعی جریان صدر در مقابل هجمه‌های چارچوب هماهنگی شیعی از نظر رسانه‌ای به آن بوده است.
خیز برای انتخابات؟
افزایش شمار نیروهای رقیب موجب داغ شدن تنور انتخابات می‌شود علاوه بر اینکه اکثریت بودن هر فراکسیون سیاسی را سخت می‌کند زیرا توازن قدرت میان تمامی گروه‌ها به یکدیگر نزدیک خواهد بود.
با وجود افزایش رقابت‌های انتخاباتی، جریان صدر همچنان دورترین جریان از سایر احزاب، ائتلاف‌ها و فهرست‌های انتخاباتی است، این فاصله ناشی از تفاوت در پروژه سیاسی صدر و همچنین وتوی مستقیم او بر ائتلاف با برخی شخصیت‌های کلیدی از جمله نوری المالکی و قیس الخزعلی است.
برهان محمد فرج، تحلیلگر سیاسی و نماینده سابق پارلمان عراق، به صدای آمریکا گفت: «تحولات جدید در خاورمیانه باعث شده است گروه‌هایی که از قدرت کنار گذاشته شده بودند، از جمله جریان صدر و ایاد علاوی، برای انتخابات آماده شوند، چرا که شرایط به‌سمت تغییر پیش می‌رود و تحولات جدیدی در عراق محتمل است».
از طرفی دیگر، مختار الموسوی، نماینده پارلمان عراق توضیح داد که گروه‌های مسلح که وارد انتخابات می‌شوند، با عنوان کنونی خود وارد نخواهند شد چرا که قانون مانع می‌شود اما فهرست‌های سیاسی جدیدی به‌طور قطعی تشکیل خواهد شد.
وی بیان کرد که آمادگی‌ها برای انتخابات در گروی تحولات منطقه است و تصریح کرد که برخی احزاب تصمیم گرفتند تا زمان مشخص شدن امور و به‌طور مشخص اقدامات آمریکا در قبال عراق، صبر کنند.
به‌نظر می‌رسد مقتدی صدر از پروژه اکثریت سیاسی که در نهایت به تشکیل دولت صدری منجر می‌شد، عقب‌نشینی کرده است اما با این حال احتمال دارد که وی بار دیگر به‌جای رقابت پیش از انتخابات به‌دنبال رویارویی با چارچوب هماهنگی پس از انتخابات باشد.
با وجود استقبال المالکی، حکیم و رهبران چهارچوب از بازگشت صدر به انتخابات، حضور صدر قطعاً شرایط رقابت را برای چهارچوب بسیار سخت‌تر خواهد کرد و با توجه به برخی شکاف‌ها میان دولت السودانی و چهارچوب، حتی برخی تحلیل‌گران سناریوهایی پیرامون ائتلاف صدر و السودانی را نیز مطرح کرده‌اند.
چشم‌انداز
تحولات سوریه موجب فعال‌تر شدن جریانات اهل‌سنت در عراق شده است و برخی جریانات سکولارتر شیعی نیز از برقراری روابط با دولت جدید سوریه استقبال کرده‌اند که با مخالفت نیروهای چهارچوب مواجه شده‌اند اما تحولات سوریه مقامات عراقی را با زنگ خطرهایی در مورد بازگشت تروریسم و تغییرات امنیتی در آن مواجه کرده که موجب احتیاط بیشتر جریانات سیاسی شده است.
در این میان چالش پارلمانی میان احزاب شیعه و سنی بر سر قانون عفو عمومی نیز بر رقابت‌های پارلمان 2025 تأثیرگذار خواهد بود زیرا اجرای این طرح منافع و تبعاتی برای هرکدام از جریان‌ها از جمله جریان صدر و چارچوب هماهنگی خواهد داشت.
در مجموع باید این نکته را در نظر داشت که با توجه به قدرت جریان صدر میان جامعه عراق و تغییرات منطقه‌ای در سوریه و لبنان به‌ضرر جریان مقاومت، حذف جریان صدر از انتخابات آینده بسیار بعید خواهد بود و احتمال ائتلاف آن مانند سال 2021 با ائتلاف‌های بزرگ بیت سنی و کردی نیز وجود دارد.
در این فرآیند جهت‌گیری و کنشگری نخست وزیر عراق، محمد شیاع السودانی و جریان او (الفراتین) نیز بسیار حائز اهمیت خواهد بود که به‌صورت ائتلاف با چهارچوب در انتخابات حضور می‌یابد یا به استقلال از چهارچوب و حتی ائتلاف با اپوزیسیون آن تن می‌دهد.
جریان صدر در صورت حضور در انتخابات این بار بر موضوع نخست‌وزیری پافشاری بیشتر خواهد داشت و بعید است در صورت موفقیت به‌راحتی عرصه را به رقیب خود واگذار کند که زنگ خطری جدی برای چهارچوب و گروه‌های متحد آن است.
پایان پیام/+