باشگاه خبرنگاران پویا؛ در روزهای اخیر همزمان با اعلام آتش‌بس در غزه، اسامی افراد مختلفی به‌عنوان اسیرانی که در چند دور مبادله خواهند شد، به گوش می‌رسد که میان آنها اسامی فرماندهان گردان‌های الاقصی به‌ویژه زکریا زبیدی نیز دیده می‌شود.
زکریا زبیدی یکی از فرماندهان کتائب شهداء الاقصی، شاخه نظامی جنبش آزادی‌بخش ملی فلسطین (فتح) و عضو پیشین شورای انقلابی این جنبش بود.
او در سال 1976 متولد شد و تاریخچه‌ای طولانی از مبارزه دارد، چراکه بسیاری از عملیات‌های نظامی را در کرانه باختری علیه اشغالگری اسرائیل اجرا کرد و رهبری فعالیت‌های نظامی این گروه را در جریان انتفاضه دوم فلسطین (2000 تا 2005) به‌عهده داشت.
او برای تقویت حرکت فرهنگی در حمایت از مقاومت و ایجاد درک عمیق از مسئله فلسطین تلاش کرد و با مشارکت در تأسیس و مدیریت یک مرکز فرهنگی و تئاتر اجتماعی (تئاتر آزادی) در شهر جنین، بر اهمیت هنر در مسیر مبارزه مردمی تأکید داشت.
زبیدی بارها هدف ترورهای نافرجام قرار گرفت و سال‌ها در فهرست افراد تحت‌تعقیب نیروهای اشغالگر بود؛ او بارها بازداشت شد که آخرین بار پس از تلاش برای فرار بزرگ از زندان جلبوع در سال 2021، به‌همراه پنج نفر از همراهانش دوباره دستگیر شد و این روزها پس از آتش‌بس نام او نیز میان افراد مورد مبادله به چشم می‌خورد.
خانواده مقاومت
زکریا محمد عبدالرحمن زبیدی در 19 ژانویه 1976 در اردوگاه جنین در شمال کرانه باختری متولد شد؛ او از خانواده‌ای بود که شامل 7 فرزند (5 پسر و 2 دختر) می‌شد.
الزبیدی به خانواده‌ای مبارز تعلق دارد. او در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود ذکر کرده است که پدربزرگان مادری و پدری‌اش در مبارزات مسلحانه علیه اشغال اسرائیل شرکت داشتند، یکی از آنها در یک نبرد زخمی شد و دیگری (محمد جهجاه) در زندان شطة به حبس ابد محکوم شد.
نام این خانواده با نبرد اردوگاه جنین گره خورده است یعنی آنگاه که سمیره الزبیدی، مادر خانواده و پس از وی طاها، فرزندش به شهادت رسیدند.
جهجاه توانست در سال 1959 به‌همراه تعدادی از همراهانش از زندان فرار کند و مبارزات خود را در فلسطین و سپس در اردن ادامه دهد؛ اما موساد (سازمان اطلاعات اسرائیل) او را تا آلمان تعقیب کرد و سرانجام در همان‌جا ترورش کرد.
پدر زکریا به‌دلیل گرایشات مبارزاتی برای اولین بار در سال 1969 به‌مدت یک سال زندانی شد، سپس در سال‌های 1982 و 1988 دوباره بازداشت شد و تا سال 1992 در زندان بود.
در این زمان او به سرطان مغز مبتلا بود و مدت کوتاهی پس از آزادی درگذشت؛ زکریا که خود در آن زمان زندانی بود، نتوانست پدرش را برای آخرین بار ملاقات کند.
مادر زکریا نیز در کمک به مقاومت نقش داشت و به پاک‌سازی سلاح‌ها کمک می‌کرد.
او در سال 2002، طی محاصره جنین توسط نیروهای اشغالگر اسرائیل در انتفاضه دوم، به‌ضرب گلوله یک تک‌تیرانداز اسرائیلی کشته شد؛ به‌دلیل شدت درگیری‌ها در اردوگاه، پیکر او از سوی صلیب سرخ بین‌المللی دفن شد و زکریا و برادرانش تنها موفق شدند هنگام عبور ماشین حامل پیکر او، نگاهی وداعی بیندازند.
خانه خانواده زبیدی سه بار توسط اشغالگران تخریب شد و تمام اعضای خانواده زکریا، از جمله خود او، بارها دستگیر شدند.
برادرش جبریل چندین بار زندانی شد و بیش از 13 سال را در زندان‌های اسرائیل گذراند؛ یحیی، دیگر برادرش، 17 سال زندانی بود. طه نیز دو سال زندانی شد که شامل چهار بار بازداشت اداری می‌شد، و داوود 16 سال در زندان به‌سر برد.
در سال 2002، برادرش طه به شهادت رسید و جسد او بر اثر بمباران سوخت. در سال 2022، داوود نیز در درگیری مسلحانه با نیروهای اسرائیلی در جنین به شهادت رسید. در سپتامبر 2024، محمد، فرزند 21ساله زکریا، در حمله هوایی اسرائیل به خودرویی که سوار بر آن بود، کشته شد.
زکریا هرگز نتوانست هیچ‌یک از عزیزانش را دفن کند یا در مراسم عزایشان حضور داشته باشد، زیرا یا در زندان بود یا تحت تعقیب نیروهای اشغالگر قرار داشت.
زکریا از کودکی شاهد ظلم اشغالگران بود؛ خانه‌ای که در آن زندگی می‌کرد، مملو از بحث‌های سیاسی و موضوعات مربوط به جنبش‌های آزادی‌بخش جهانی و مبارزه علیه اشغالگری بود.
پدرش درس‌های شبانه زبان انگلیسی را برگزار می‌کرد و در این درس‌ها دانش‌آموزان را به روش‌های مقاومت در برابر اشغالگری راهنمایی می‌کرد.
زبیدی آموزش ابتدایی خود را در مدارس سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی (آنروا) در اردوگاه جنین گذراند.
او به‌دلیل بازداشت‌های مکرر در نوجوانی از مدرسه بازماند، اما در این دوران بر خودآموزی در زمینه‌هایی مانند علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و زبان عبری تمرکز کرد؛ پس از آزادی، او به دانشگاه القدس المفتوحة پیوست و مدرک کارشناسی جامعه‌شناسی را دریافت کرد.
زکریا در ماه مه 2017 برای ادامه تحصیلات تکمیلی وارد دانشگاه بیرزیت شد و در بخش مطالعات معاصر عربی به تحصیل پرداخت تا مدرک کارشناسی ارشد خود را بگیرد. او موضوعی را انتخاب کرد که بازتاب‌دهنده تجربه مبارزاتی‌اش بود؛ عنوان پایان‌نامه‌اش «صیاد و اژدها: تعقیب در تجربه فلسطینی از 1968 تا 2018» بود، در این تحقیق، زکریا نقش اژدهایی را بازتاب می‌داد که بر صیاد پیروز می‌شود، بر اساس یکی از اساطیر قدیمی.
در فوریه 2019، او توسط نیروهای اشغالگر بازداشت شد، اما توانست در زندان دروس باقی‌مانده را بگذراند و بخش‌های نهایی پایان‌نامه خود را تکمیل کند. در ژوئیه 2022، او موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد شد و پایان‌نامه‌اش در غیاب او در دانشگاه بیرزیت دفاع شد.
مسیر مبارزاتی
زکریا در 13سالگی وارد عرصه مبارزه شد، در مه 1988 در جریان یک تظاهرات مقابل مدرسه‌اش، از ناحیه پا هدف گلوله قرار گرفت و این جراحت به‌طور دائم او را تحت‌تأثیر قرار داد؛ این حادثه علاقه او را به مقاومت تشدید کرد و با تشویق پدرش به جنبش فتح پیوست.
او در سال 1989، برای مدت 6 ماه بازداشت شد و پس از آزادی به مبارزه ادامه داد اما در سال 1990، به‌اتهام پرتاب کوکتل مولوتف به‌سمت ارتش اسرائیل به 4 سال و نیم زندان محکوم شد.
او طی دوران حبس به زندان‌های مختلف از جمله طبره، تلموند، عسقلان، بئر السبع، الفارعه، مجدو، عتلیت و عناتا منتقل می‌شد و سرانجام در زندان مرکزی جنین مستقر شد.
زندگی او در زندان با آموزش و آگاهی سیاسی همراه بود، به‌ویژه در زمینه تاریخ و اصول جنبش فتح و شیوه‌های مبارزه مسلحانه؛ اما در همان زمان، میان ایده‌های انقلابی که در زندان آموزش می‌دید و اخبار مربوط به گرایش جنبش فتح به‌سمت سازش با رژیم صهیونیستی، تضاد شدیدی احساس می‌کرد، زکریا از این وضعیت با عباراتی چون "تسلیم" یاد کرده است.
در 24 مه 1994، زبیدی پنج ماه مانده به پایان محکومیتش، بر اساس توافق اسلو، آزاد و به اریحا منتقل شد و در آنجا تحت اقامت اجباری قرار گرفت.
فرمانده نظامی میدانی
پس از آزادی تا سپتامبر 2000 به فعالیت در ساختار تشکیلات خودگردان ادامه داد، اما با آغاز انتفاضه دوم، به صفوف مقاومت مسلحانه بازگشت.
او رهبری گروه‌های مسلح کتائب شهدای الاقصی را به‌عهده گرفت و به یکی از فرماندهان برجسته جنین تبدیل شد.
در 24 دسامبر 2001، طی یک عملیات نظامی دچار انفجاری شد که سوختگی‌های شدیدی روی صورت و چشم‌هایش به‌جای گذاشت؛ این حادثه هویت او را فاش کرد و او مجبور شد روش مبارزاتی خود را تغییر دهد.
در انتفاضه دوم، اردوگاه جنین به "لانه زنبورها" معروف شد و نقشی کلیدی در مقاومت داشت.
زکریا، با رهبری عملیات‌های نظامی در اردوگاه، شهرت و نفوذ زیادی میان مردم جنین پیدا کرد؛ در سال 2002، او به‌دلیل برنامه‌ریزی حمله‌ای به دفتر حزب لیکود که منجر به کشته‌شدن 6 اسرائیلی شد، در صدر لیست افراد تحت‌تعقیب اسرائیل قرار گرفت.
او سال‌ها تحت‌تعقیب بود اما موفق شد از دست نیروهای اسرائیلی فرار کند.
نمایشگاه آزادی
در سال 2007، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، فرمانی صادر کرد که به‌موجب آن تمام گروه‌های مسلح، از جمله گردان‌های شهدای الاقصی، منحل شوند.
در اواخر همان سال، بر اساس توافق میان تشکیلات خودگردان فلسطین و اسرائیل، زکریا زبیدی، به‌عنوان فرمانده گردان‌های شهدای الاقصی، سلاح خود را تحویل داد و اعلام کرد که از فعالیت‌های مسلحانه کناره‌گیری می‌کند؛ این اقدام به‌ازای عفو او و سایر اعضای این گروه صورت گرفت و تا زمان صدور عفو عمومی در مقر تشکیلات فلسطینی نگهداری شد.
پس از این اتفاق زبیدی تمرکز خود را به‌روی اقدامات فرهنگی ـ هنری با محور به نمایش کشیدن اشغالگری رژیم صهیونیستی معطوف کرد.
لغو عفو عمومی
در 29 دسامبر 2011، اسرائیل عفو عمومی زکریا زبیدی را لغو کرد و او را دوباره در فهرست افراد تحت‌تعقیب قرار داد.
در مه 2012، او در موجی از بازداشت‌ها توسط تشکیلات خودگردان فلسطین، همراه با 150 نفر دیگر، دستگیر شد؛ این بازداشت‌ها پس از تیراندازی به منزل استاندار جنین صورت گرفت.
زبیدی در بازداشت توسط پلیس تشکیلات خودگردان مورد بدرفتاری و شکنجه قرار گرفت و در اعتراض به بازداشت بدون اتهام یا محاکمه، دست به اعتصاب غذا زد که پس از دو روز، به‌دلیل مشکلات کلیوی به بیمارستان منتقل شد.
پس از اطمینان از آزادی‌اش در جلسه بعدی دادگاه، اعتصاب خود را شکست، اما دادگاه دستور بازداشت او را برای 19 روز دیگر تمدید کرد.
در سال 2019، نیروهای اشغالگر زبیدی را پس از یورش گسترده به رام‌الله بازداشت کردند؛ اسرائیل او را به انجام "فعالیت‌های تحریک‌آمیز جدید" متهم و اعلام کرد که او دو حمله مسلحانه به اتوبوس‌ها در نزدیکی شهرک "بیت‌ایل" در نوامبر 2018 و ژانویه 2019 انجام داده است که منجر به زخمی شدن سه نفر شد.
فرار از زندان
در عملیاتی که "نفق الحریة" نام گرفت، زکریا زبیدی در 6 سپتامبر 2021 همراه با پنج عضو دیگر جنبش جهاد اسلامی از زندان فوق‌امنیتی جلبوع با استفاده از تونلی که حفر کرده بودند، فرار کرد.
این اقدام با واکنش افکار عمومی فلسطین همراه شد و به یکی از نمادهای ضعف رژیم تبدیل شد.
اما نیروهای اسرائیلی طی چند روز آنها را دوباره بازداشت کردند.
در جریان این بازداشت‌ها، زبیدی مورد شکنجه فیزیکی قرار گرفت؛ به‌طوری که فک و دو دنده او شکست و دادگاه نظامی اسرائیل علاوه بر اتهامات قبلی، او را به پنج سال زندان اضافی به‌دلیل فرارش محکوم کرد.
زبیدی در زندان با بدرفتاری، حبس انفرادی و محرومیت از دیدار خانواده روبه‌رو بود؛ سازمان امور اسرای فلسطینی اعلام کرد که او هر سه ماه یک‌بار به‌دلایل انتقامی به زندان‌های مختلف منتقل می‌شود و در طول بازداشت خود با کمبود لباس، غذای بی‌کیفیت و تفتیش‌های روزانه مواجه بوده است.
سرانجام در ژانویه 2025 و همراه با اعلام آتش‌بس، اسرائیل نام زکریا زبیدی را در فهرست اسرای مشمول مبادله اسرا و توافق آتش‌بس در نوار غزه قرار داد و اعلام کرد که به او اجازه بازگشت به خانه‌اش در جنین داده خواهد شد.
زکریا زبیدی همواره در فهرست افرادی بود که اسرائیل تلاش می‌کرد آنها را ترور کند. او در پایان‌نامه خود به برخی از این تلاش‌ها اشاره کرده است.
زبیدی همچنین در سه مورد توسط تک‌تیراندازان اسرائیلی هدف قرار گرفت که در دو مورد زخمی شد، اما از مرگ نجات یافت.
پایان پیام/+