باشگاه خبرنگاران پویا؛ پس از کودتاهای نظامی در غرب آفریقا که از زمان استعمار از مناطق مورد توجه فرانسه محسوب می‌شد و کاهش حضور فرانسه در این منطقه، این کشور در راستای رقابت با چین و ترکیه به‌دنبال تعریف شاخ آفریقا به‌عنوان حوزه نفوذ جدید خود است.
امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، در 20 و 21 دسامبر 2024 از منطقه شاخ آفریقا که شامل جیبوتی و اتیوپی بود، بازدید رسمی کرد.
او در روز اول با همتای جیبوتی خود اسماعیل عمر جیله دیدار کرد و روز بعد به آدیس‌آبابا رفت. مکرون در جریان این سفر مورد استقبال نخست وزیر اتیوپی قرار گرفت،
این اولین سفر رئیس جمهور فرانسه به منطقه از زمان انتخاب مجددش برای دومین دوره ریاست‌جمهوری بیش از دو سال و نیم پیش است و وی پیش از این در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود به‌ویژه در سال 2019 از این منطقه بازدید کرده بود.
به گزارش قرائات افریقیه، سفر کنونی ماکرون به شاخ آفریقا در پرتو یک زمینه منطقه‌ای در حال تغییر است که می‌تواند از طریق تعدادی از تعاملات و تحولات منطقه‌ای زیر آشکار شود:
1 ـ کاهش نفوذ فرانسه در غرب آفریقا
فرانسه در نتیجه کاهش نفوذ سنتی خود در غرب آفریقا و منطقه ساحل و تبدیل آن از یک متحد استراتژیک به یک حزب ناخواسته، وضعیت بین المللی بی سابقه ای را تجربه می کند.
پس از کودتاهای نظامی مالی، بورکینافاسو و نیجر در سال‌های اخیر که به حضور نظامی پاریس در منطقه پایان داد و راه را برای گسترش سایر قطب‌های بین‌المللی برای پر کردن خلأ فرانسه هموار کرد، موج خصومت به وجود آمد.
فرانسه دو سال قبل به عنوان بخشی از عملیات مبارزه با تروریسم، بیش از پنج هزار سرباز در منطقه ساحل آفریقا داشت اما به تدریج نیروهایش را به درخواست ارتش‌هایی که در سال 2021 در مالی، در سال 2022 در بورکینافاسو و در سال 2023 در نیجر به قدرت رسیدند، خارج کرد.
باسرو دیومای فای، رئیس جمهور سنگال، با توجه به اینکه حضور نیروهای خارجی مخالف اصل حاکمیت ملی است، خواستار خروج نیروهای فرانسوی از کشورش شد و از نیروهای فرانسوی خواست تا حداکثر تا 31 ژانویه 2025 به طور کامل از سرزمین های این کشور خارج شوند.
علاوه بر این، حضور نظامی فرانسه هم در گابن و هم در ساحل عاج به حداقل رسیده است.
شکی نیست که این تحولات، نفوذ فرانسه در آفریقا را به عنوان یکی از پایه‌ها و عوامل قدرت این کشور که تهدیدی برای کاهش موقعیت این کشور به عنوان یک بازیگر تأثیرگذار در سیاست بین الملل است، تضعیف می‌کند.
2 ـ تشدید ناآرامی‌ها در منطقه
شاخ آفریقا و اطراف آن منطقه‌ای مملو از درگیری‌های سیاسی و امنیتی است و هیچ بحرانی قبل از فوران بحران دیگر فروکش نکرده است.
علاوه بر ادامه جنگ داخلی در سودان بین ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع از آوریل 2023 میلادی، اتیوپی و سومالی نیز از شرایط داخلی ناپایدار رنج می برد.
اتیوپی با توجه به درگیری های مجدد با جبهه تیگرای و بر تشدید اختلافات بین موگادیشو و آدیس آبابارنج می برد و سومالی نیز با حملات گروه تروریستی الشباب و درگیری با جدایی طلبان سومالی‌لند مواجه است.
اتیوپی در توافقی در دی ماه سال گذشته، سومالی‌لند را به رسمیت شناخت و این امر با خشم مقامات سومالی مواجه شد.
جدایی‌طلبان به اتیوپی حق ایجاد یک پایگاه نظامی و یک بندر تجاری را برای مدت پنجاه سال در ازای به رسمیت شناختن استقلال منطقه می دهند که دولت سومالی آن را نقض حاکمیت خود و تضعیف استقلال و وحدت آن می داند.
3 ـ گسترش حضور چین در منطقه
چین به استراتژی خود با هدف تحکیم نفوذ و تامین منافع سیاسی و اقتصادی خود در آفریقا، به ویژه منطقه شاخ آفریقا که به کانونی برای جذب قدرت های بزرگ تبدیل شده است، ادامه می دهد.
پکن در حال اتخاذ مجموعه‌ای از ابزارهای دیپلماتیک و اهرم‌های اقتصادی برای تقویت روابط خود با کشورهای منطقه و حفاظت از ابتکار اصلی خود به نام کمربند و جاده است که شاخ آفریقا بخش مهمی از بخش دریایی آن را تشکیل می‌دهد و به اولین شریک اقتصادی کشورهای منطقه و بزرگترین طلبکار آن تبدیل شده است.
انتصاب وزیر امور خارجه چین به عنوان فرستاده دیپلماتیک ویژه در شاخ آفریقا در ژانویه 2024، نشان دهنده اهمیت روزافزون این منطقه برای چین و تمایل این کشور برای مشارکت در امور خود به عنوان یک بازیگر تأثیرگذار و نه فقط یک شریک اقتصادی است.
4 ـ نفوذ فزاینده ترکیه
منطقه شاخ آفریقا شاهد افزایش مداوم نفوذ ترکیه است و این تأثیر در چندین شاخص مشهود است:
مهمترین آنها چارچوب همکاری های دفاعی و اقتصادی است که آنکارا در فوریه گذشته با دولت سومالی منعقد کرده است.
این توافق شامل اکتشاف و استخراج نفت و گاز در آبهای سرزمینی سومالی و استقرار نیروهای ترکیه در داخل آبهای سرزمینی سومالی به مدت دو سال است.
با تاکید بر نقش محوری آنکارا در مدیریت درگیری ها در شاخ آفریقا؛ در دسامبر امسال، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، آشتی تاریخی بین سومالی و اتیوپی را اعلام کرد که تنش بین دو کشور را کاهش داده و شرایط سیاسی را برای انجام مذاکرات فنی برای حل و فصل موارد اختلاف ایجاد می کند.
انگیزه‌های استراتژیک چندگانه
فرانسه امیدوار است از طریق سفر رئیس جمهور خود امانوئل مکرون، به اتیوپی و جیبوتی، به چندین هدف دست یابد: که از طریق آن منافع استراتژیک خود را افزایش می دهد:
1 ـ تحکیم نفوذ
شکی نیست که انگیزه اصلی سفر ماکرون به شاخ آفریقا در تلاش فرانسه برای تحکیم نفوذ خود در شرق آفریقا پس از حملات پی‌درپی که در آن سوی قاره (غرب آفریقا و ساحل) متحمل شد، نهفته است.
از این رو شاخ آفریقا به پایه ای برای حفظ نفوذ فرانسه در آفریقا تبدیل شده است و به آن توانایی تأثیرگذاری و ایفای نقش فعال و تأثیرگذار در پرونده ها و موضوعات درگیری منطقه ای در دریای سرخ و به طور کلی منطقه خاورمیانه را می دهد.
از سوی دیگر، فرانسه نیز مانند سایر غربی‌ها از قدرت انصارالله در دریای سرخ و تأثیر آن بر کشتیرانی نگران است و ممکن است در برنامه‌های آینده خود، حضور خود در شاخ آفریقا را با توجه به تحولات یمن در نظر بگیرد.
2 ـ تقویت روابط دوجانبه با جیبوتی و اتیوپی
یکی از انگیزه‌های اصلی که مکرون از سفر خود به جیبوتی و اتیوپی به دنبال آن است، تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با این دو کشور و ایجاد مشارکت های جدید با آنها در زمینه های مختلف است.
در مورد جیبوتی، این کشور کوچک مشرف به دریای سرخ از زمان استقلال خود از آن در سال 1977 روابط گرمی با فرانسه داشته است.
از آن زمان، پاریس یک پایگاه نظامی در جیبوتی دارد که امروزه شامل حدود 1500 سرباز است که بزرگ ترین پایگاه نظامی خارج از کشور فرانسه به حساب می آید.
رئیس جمهور مکرون در دیدار با عمر جیله، همتای جیبوتی خود، بر شراکت قوی میان دو کشور در زمینه امنیت، دفاع و زیرساخت ها که پنج سال پیش با انعقاد توافقنامه دفاعی بین دو طرف تقویت شد، اشاره کرد.
ماکرون در ژوئیه گذشته (2024) نیز بر اهمیت جیبوتی در چارچوب استراتژی آن در منطقه هند و اقیانوس آرام تاکید کرد.
به‌نوبه خود، اتیوپی نیز یک شریک استراتژیک مهم برای فرانسه در شاخ آفریقا است و پاریس مشتاقانه منتظر تقویت همکاری با آن است.
در تأیید موضع فرانسه در حمایت از آدیس آبابا، مکرون در جریان دیدار خود با ابی احمد، نخست وزیر اتیوپی، اعلام کرد که کشورش تلاش ها برای بازسازی بدهی های اتیوپی را پس از دستیابی به توافق با صندوق بین المللی پول در مورد برنامه مالی 3.4 میلیارد دلاری تشویق می کند و تقاضاهای اتیوپی برای دستیابی به دریا و تنوع بخشیدن به خروجی های دریایی حمایت می کند.
فرانسه در مارس 2019 چندین قرارداد، از جمله توافقنامه ای با هدف تقویت همکاری نظامی بین دو کشور و کمک به دولت اتیوپی در ایجاد و توسعه قابلیت های دریایی، امضا کرد.
3 ـ بهبود وجهه فرانسه در برابر افکار عمومی آفریقا
کاهش نفوذ فرانسه در آفریقا نه تنها به دلیل ناکامی امنیتی آن در حذف سازمان‌ها و گروه‌های مسلح یا نقش آن در تشدید مشکلات اقتصادی و اتخاذ الگوی سرپرستی پدری در روابطش با کشورهای آفریقایی است، بلکه به تصویر فرانسه به عنوان یک کشور استعماری و دیدگاه برتری آن در برخورد با دولت ها و مردم قاره بر می گردد.
ماکرون تلاش می کند با سفر خود به شاخ آفریقا، این تصویر ذهنی را از طریق ابزارهای قدرت نرم تغییر دهد.
وی با شرکت در کنار ابی احمد، نخست وزیر اتیوپی در افتتاحیه کاخ ملی و حمایت او از پروژه حفاظت از میراث اتیوپی به عنوان بخشی از میراث جهانی، در تلاش است تا تصویر فرانسه در برابر افکار عمومی کشورهای شاخ آفریقا را با نشان دادن علاقه خود به تاریخ و فرهنگ مردم آفریقا، بهبود بخشد.
4 ـ مهار نفوذ مخالفان استراتژیک
حضور فرانسه در شاخ آفریقا با رقابت شدیدی از سوی برخی از قدرت های با نفوذ، به ویژه چین و ترکیه مواجه است.
چین به اولین شریک اقتصادی و تجاری آفریقا و شاخ آفریقا تبدیل شده است و نفوذ آن در منطقه به حضور اقتصادی بستگی ندارد، بلکه فراتر از آن به گسترش نظامی می رسد.
در چارچوب چشم انداز استراتژیک چین مبنی بر ضرورت یافتن جای پایی دائمی در شاخ آفریقا، دولت چین در سال 2017 شروع به ایجاد یک پایگاه نظامی در جیبوتی کرد که اولین پایگاه دریایی چین در شاخ آفریقا است.
بنابر آنچه خبرگزاری چین اعلام کرد، این پایگاه عبارت است از: تضمین عملکرد بهتر چین در ماموریت های حفظ صلح و کمک های بشردوستانه در آفریقا و کمک به انجام ماموریت های برون مرزی از جمله همکاری نظامی و آموزشی و همچنین حفظ امنیت چین در خارج کشور.
از این رو، سفر مکرون به شاخ آفریقا، از جمله اهداف خود، هشدار به دولت های این کشورها در مورد خطراتی است که حاکمیت آنها را به دلیل حضور اقتصادی و نظامی رو به رشد چین تهدید می کند.
از سوی دیگر، مکرون از طریق این سفر به دنبال مهار نفوذ ترکیه در منطقه است.
آنکارا به عنوان یک دشمن استراتژیک برای پاریس شناخته شده است، زیرا از کاهش نفوذ فرانسه در غرب آفریقا برای گسترش دایره نفوذ و اتحادهای خود از جمله توسعه همکاری نظامی و امنیتی با کشورهای منطقه ساحل و باز کردن بازارهای جدید استفاده کرده است.
فرانسه ممکن است با تشویق آدیس آبابا به حرکت رو به جلو و سوق دادن آن به سمت بازسازی قدرت دریایی خود، با هدف چانه زنی با آنکارا بر سر تعدادی پرونده استراتژیک، مانع از توافق اتیوپی-سومالی تحت حمایت ترکیه شود .
5 ـ سایر اهداف
از جمله اهداف سفر ماکرون به اتیوپی، تلاش برای انعقاد توافق با این کشور در خصوص انتقال و تامین تسلیحات به نیروهای پشتیبانی سریع است که از آوریل 2023 درگیر نبرد با ارتش سودان از طریق خاک اتیوپی در خاک اتیوپی هستند.
و این اقدام پس از تعلیق همکاری نظامی چاد با فرانسه و جلوگیری از عبور تسلیحات از طریق قلمرو آن برای پشتیبانی نیروهای واکنش سریع انجام خواهد شد .
جمع‌بندی
با توجه به موارد فوق، می‌توان گفت که سفر ماکرون به شاخ آفریقا و اهداف و انگیزه‌های مختلفی که در پی دارد، نشان‌دهنده تغییری گسترده‌تر در سیاست آفریقایی فرانسه با کاهش نفوذ آن در مستعمرات سابق این کشور در غرب آفریقا است.
حضور روسیه در غرب آفریقا و تعامل دولت‌های جدید بعد از کودتا با روسیه، فضا را برای نقش‌آفرینی فرانسه در این منطقه محدود کرده است.
فرانسه به شاخ آفریقا به‌عنوان یک ستون استراتژیک نگاه می‌کند که از طریق آن می‌تواند نفوذ خود را در شرق آفریقا تحکیم بخشد، با مخالفان استراتژیک خود مقابله کند و حتی خود را به‌عنوان یک بازیگر تأثیرگذار در معادله امنیتی و درگیری سیاسی در دریای سرخ و منطقه هند و اقیانوسیه دوباره معرفی کند.
پایان پیام/