باشگاه خبرنگاران پویا: با آغاز قیام مردم در تونس، رویکرد جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب بیداری اسلامی قرار می‌گیرد و از این تحولات در این کشور استقبال شد.
تونس کشوری مدیترانه‌ای که تحولات بهار عربی از این کشور آغاز شد و به بقیۀ جهان عرب سرایت کرد. این کشور در سال 1956 با استقلال از فرانسه و تا سال 2011 و پایان حکومت زین‌العابدین بن‌علی تنها دو رئیس‌جمهور داشت. جرقه انقلاب در تونس توسط جوانی زده شد که شعله‌های انقلاب را با خودسوزی وسعت بخشید.
شروع اعتراضات در تونس از دسامبر 2010 آغاز شد و تا جمعۀ 14ژانویۀ2011 ادامه یافت. در این تاریخ بن‌علی با استعفای خود باعث شد قیام مردم در تونس به پیروزی برسد و مردم در سراسر جهان عرب درمقابل حکومت‌های خود دست به اعتراض بزنند.
باوجود اتفاقات و شدت تحولات در منطقه، باوجود پایان‌یافتن تعدادی از حکومت‌های دیکتاتوری در منطقۀ بهار، به خزان گرایید و سیر تحولات دمکراتیک پایان یافت و تقریباً همه‌چیز به قبل از قیام عربی بازگشت.
البته باید خاطرنشان کرد که تنها کشوری که انقلاب به‌طوری کلی در آن به شکست کامل نینجامید، تونس بود. تونس جزو معدود کشورهای سنی‌مذهب بوده که در تمام طول تاریخ، روابط نسبتاً خوبی با ایران داشته و به‌طورکلی تونس در طول تاریخ تقریباً سیاست خارجی بی‌طرفانه‌ای داشته است.
به‌تازگی قیس سعید رئیس‌جمهور تونس روابط دو کشور را به سطح بی‌سابقه‌ای تقویت کرده. حال در این نوشتار، به برسی روابط ایران و تونس در خلال بهار عربی و بعدازآن می‌پردازیم.
حکومت پهلوی و پیدایش روابط با کشور تونس
آغاز روابط دو کشور به سال 1334 برمی‌گردد. در آن زمان، نمایندۀ دولت وقت به پایتخت آن کشور سفر کرد و مذاکرات اولیه برای تأسیس سفارت ایران در این کشور شروع شد. در 13 آبان سال 1336، ایران سفارت خود را در این کشور افتتاح کرد.
در سال 1342 حبیب بورقیبه، رئیس‌جمهور تونس، به تهران سفر کرد و با محمدرضا پهلوی شاه دیدار کرد. در این سفر، سران دو کشور بیانیه‌ای مشترک امضا کردند که در آن بر تمایل دو طرف برای توسعۀ روابط دیپلماتیک و همچنین توافقنامه‌های تجاری تأکید شد.
در ادامۀ روابط دو کشور، محمدرضا پهلوی در سال 1347 به تونس سفر. روابط دو کشور بعد از سفر محمدرضا پهلوی توسعه یافت و بعدازآن جنبۀ فرهنگی نیز پیدا کرد. در همین رابطه، وزیر فرهنگ و هنر ایران در سال 1349 به تونس سفر کرد و دیداری بین وزرای دو کشور برگزار شد. درمورد همکاری های فرهنگی و هنری دو طرف به تبادل‌نظر پرداختند که پس از آن قرارداد همکاری نیز امضا شد. در راستای تحکیم روابط طرفین، به تبادل دانشجو نیز پرداختند که تا سال 1357 ادامه داشت.
تونس نیز در سال 1350 سفارت خود را در تهران افتتاح کرد. روابط بین ایران و تونس تا سال 1357 در بهترین حالت ممکن بود. یکی از عواملی که مستقیماً در روابط دو کشور تأثیر چشمگیری داشت، ماهیت نظام سیاسی هر دو کشور بود که گرایش خاصی به غرب داشتند.
انقلاب، ایران، تونس
پس از وقوع انقلاب ایران در سال 1357، وضع روابط دو کشور برخلاف آنچه قبل از انقلاب بود، تغییر کرد. این تغییر دلایل بسیاری داشت که مهمترین آن‌ها تفاوت در جهت‌گیری‌های دو نظام سیاسی بود. انقلاب ایران برخلاف جهت‌گیری‌های رژیم سکولار بورقیبه که در سیاست خارجی ایران منعکس‌شده بود، نظامی با جهت‌گیری‌های اسلامی بود که به‌نوبۀ خود موجب اختلاف مواضع آن دربارۀ بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی و روابط با ایران شد دلیل این اختلافات همراهی بسیاری از کشورهای عربی با آمریکا و مواضع آن در خاورمیانه بود.
باگذشت زمان، روابط به‌تدریج به تیرگی گرایید. علاوه بر این، حمایت و ارتباط متقابل جنبش اسلامی تونس به رهبری راشد الغنوشی و انقلاب ایران، بر تمایلات تونس به‌سمت کاهش روابط با ایران بسیار مؤثر بود؛ به‌ویژه اگر بدانیم که راشد الغنوشی رقیب حبیب بورقیبه، از انقلاب ایران حمایت کرد و از آن استقبال کرد.
بعد از انقلاب ایران، جنبش اخوان‌المسلمین تونس ابتکارعمل را به‌دست گرفت و از اختلاف بورقیبه و ایران نهایت استفاده را کرد. راشد الغنوشی پس از انقلاب در سال 1357 به ایران سفر کرد و پیروزی انقلاب را شخصاً به امام تبریک گفت. غنوشی از علاقه‌مندان به انقلاب اسلامی ایران بود.
حمایت گسترده حامیان نهضت اسلامی در تونس از انقلاب ایران و مقالاتی که این جنبش در مجلۀ المعرفه منتشر می‌کردند، حبیب بورقیبه را بر آن داشت تا رهبران جنبش را دستگیر و محاکمه کند و مجلۀ غنوشی را ببندد.
جمهوری اسلامی ایران و قیام مردم تونس
رابطۀ جمهوری اسلامی ایران و تونس بعد از انقلاب اسلامی و همچنین در خلال جنگ ایران و عراق، چندان خوب نبوده است و همیشه فرازوفرودهایی در بین روابط دو کشور به چشم می‌خورد به‌ویژه در جنگ ایران و عراق که تونس با حمایت از عراق در جنگ، موجب قطع روابط دو کشور در سال 1366 شد. اگرچه در سال 1369 دوباره روابط ازسرگرفته شد، هیچ‌گاه مستحکم و نزدیک نبوده است.
با آغاز قیام مردم در تونس، رویکرد جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب بیداری اسلامی قرار می‌گیرد و از این تحولات در این کشور استقبال شد. اما با پیروزی اسلام‌گراها همه‌چیز آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد به سرانجام نرسید. راشد الغنوشی رهبر حزب اسلام‌گرای النهضه اظهار داشت: «الگوی مدنظر او همچون حزب عدالت و توسعۀ ترکیه است.»
غنوشی بعد از پیروزی حزب النضهه در انتخابات مجلس مؤسسان عنوان کرد: «حزب او به حقوق زنان احترام می‌گذارد و الگوی اخلاق اسلامی را به جامعۀ تونس تحمیل نخواهد کرد. در تونس جدید، نظام بازار آزاد را پیش می‌گیریم. کلید اصلاحات آزادی، کرامت انسانی و استقلال جامعۀ مدنی از حکومت است و تونسی ها حق انتخاب حزب النضهه یا هر حزب دیگری را دارند.
با اظهارات رهبران جدید تونس این‌گونه برداشت شد که آنان به‌دنبال برپایی حکومت اسلامی در این کشور نبوده‌اند و بیشتر خواهان حکومتی میانه هستند که به مبانی سکولاریسم و دمکراسی پایبند باشد و هم به اسلام توجه کند. در ادامه تحولات در تونس و پیش از روی کار آمدن اکثریت سکولار در ساختار قدرت، روابط ایران تونس به‌طرز چشمگیری تغییر کرد.
النضهه و ایران در بهار عربی
بعد از انقلاب در سال 2011، تونس شاهد تجدید حیات النهضه به‌عنوان یک حزب سیاسی بزرگ بود که کشور را از سال 2011 تا 2014 کنترل کرد و با تشکیل یک دولت ائتلافی با دو حزب بزرگ دیگر، ائتلاف «ترویکا» را به وجود آوردند.
در این دوره، ایران موج جدیدی از علاقه به کشور را به‌نمایش گذاشت که با بازگشت اسلام سیاسی میانه‌رو تقویت شد. این علاقه به افزایش روابط بین کشورها مانند بزرگداشت هفتۀ فیلم ایرانی در تونس در سال 2012 و برنامه‌ریزی برای افزایش روابط اقتصادی در حوزه‌هایی مانند نفت، خودرو، خدمات مالی و بانکی، کشاورزی، فسفات و داروسازی منجر شد.
درحالی‌که دولت وقت تونس از این شکوفایی روابط حمایت می‌کرد، این علاقۀ جدید از سوی ایران، به مذاق برخی تونسی‌ها حامی غرب خوش نیامد و آن‌ها را نگران کرد. این نگرانی‌ها منجر به ایجاد انجمن تونس علیه تشیع در سال 2012 برای کمک به دفاع از هویت سنی تونس در برابر هرگونه مداخلۀ خارجی شد.
روابط تونس و ایران در دوران حکومت ترویکا به سطوح بی‌سابقه‌ای رسید. اما به‌دلیل رکود اقتصادی شدید بی‌سابقه در کشور، این دولت تحت رهبری النضهه به‌طور ناگهانی تغییر کرد.
پس از النضهه
دورۀ بعد باید به بازگشت به پراگماتیسم از طریق ظهور محمد باجی قائد سبسی، شخصی از رژیم قدیم که بورقیبیستی واقعی بود و به بینش سکولار ناسیونالیسم عرب معتقد بود، اشاره کرد. سبسی که در دولت حبیب بورقیبه و بن‌علی کار می‌کرد، به عمل‌گرایی سکولار و سیاست خارجی بدون دشمن اعتقاد داشت.
در دوران ریاست‌جمهوری سبسی، تونس روابط دیپلماتیک خود را با سوریه از سر گرفت، به مصر و عربستان‌سعودی نزدیک شد، با آرمان فلسطین ابراز همدلی کرد و باوجود محاصرۀ [2017 تا 2020] قطر، روابط دوستانۀ خود را با قطر حفظ کرد.
دولت سبسی سعی کرد تاحدامکان بی‌طرف بماند بدون اینکه به منافع و روابط اقتصادی خود ضربه بزند. به‌عنوان‌مثال، زمانی که ائتلاف عربی به رهبری عربستان‌سعودی برای مبارزه با حوثی‌های یمن تأسیس شد، تونس از پیوستن به ائتلاف خودداری کرد و خواستار «راه‌حل عربی» از طریق مذاکره و گفتگو شد.
این موضع بی‌طرف، تونس را در روابط با بسیاری از شرکایش، از جمله ایران که روابط دوجانبۀ خوبی با تونس داشت، حفظ کرد. بااین‌حال، بی‌طرفی دقیق مانع گسترش روابط تونس و ایران شد؛ چراکه این امر روابط تونس را با سایر کشورهای عربی به‌ویژه کشورهایی چون عربستان‌سعودی، به خطر می‌انداخت.
قیس سعید و دوران جدید
در دوران ریاست‌جمهوری سعید، سیاست مداران تونس جلسات متعددی با همتایان ایرانی خود داشته‌اند و درمورد راه‌های گسترش روابط بین دو کشور گفتگو کرده‌اند. تجدید روابط پس از دیدار شهید سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور فقید ایران، با رئیس‌جمهور سعید در هفتمین اجلاس مجمع سران کشورهای صادرکنندۀ گاز در الجزایر شکل گرفت. رئیس‌جمهور ایران آرزوی خود را برای تقویت روابط اقتصادی با کشورهای شمال آفریقا مانند تونس اعلام کرد.
هنگامی که رئیس‌جمهور ایران در اوایل سال جاری در حادثۀ سقوط بالگرد شهید شدند، رئیس جمهور تونس قیس سعید از تهران بازدید کرد. این اولین‌بار بود که رئیس‌جمهور تونس پس از سفر بورقیبه در سال 1347 به ایران سفر می‌کرد.
درحالی‌که اکثر دولت‌های سابق تونس گام‌هایی را برای تعمیق روابط با تهران در نظر می‌گرفتند، به‌دلیل سیاست خارجی محتاطانۀ تونس مبنی بر عدم وجود دشمنان، این روابط هرگز از سطح معینی فراتر نرفت. رئیس‌جمهور سعید اما روابط را به سطح جدیدی رسانده است.
این مسیر جدید سیاست خارجی پس از آن صورت گرفت که تونس به‌دلیل شرایط سخت‌گیرانه از دریافت وام 1.9 میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول خودداری کرد. این کشور با گزینه‌های محدودی برای حل مسائل اقتصادی خود روبه‌رو است.
این وضعیت برای کشورهای غربی نگران‌کننده است؛ زیرا ممکن است نشان دهندۀعلاقۀ تونس به ایجاد روابط با کشورهای مخالف غرب، مانند ایران و همچنین چین، برای یافتن بودجۀ لازم برای بقا باشد.
بااین‌حال، رئیس‌جمهور سعید وام‌های خارجی را رد می‌کند و معتقد است که تونس کشوری مستقل است که این اختیار را دارد که مسائل خود را هرطور که می‌خواهد، حل کند.
انتهای پیام/